DNQTĐ: Linh Từ quốc mẫu Trần Thị Dung

Linh Từ quốc mẫu - 靈慈國母, (? - 01/1259), hay còn gọi là Kiến Gia hoàng hậu (建嘉皇后), Thuận Trinh hoàng hậu (順貞皇后) hay Huệ hậu (惠后), là Hoàng hậu cuối cùng của nhà Lý, chính hậu của hoàng đế Lý Huệ Tông, mẹ ruột của Lý Chiêu Hoàng và Hiển Từ Thuận Thiên hoàng hậu. Bà cùng em họ là Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ đồng mưu trong việc soán ngôi nhà Lý, nhường ngôi cho cháu trai là Trần Thái Tông, lập ra nhà Trần.

Cuộc đời

Trần Thị Dung hay Trần Thị Ngừ hay Trần thị (陳氏), hoặc Trần Nhị Nương (陳二娘), sinh vào khi nào đều không được truyền lại, người thôn Lưu Gia. Bà là con gái của Trần Lý, em gái của Trần Thừa và Trần Tự Khánh, vợ của Trần Thủ Độ và Lý Huệ Tông.

Năm 1209, đời Lý Cao Tông, khi xảy ra loạn Quách Bốc, Lý Huệ Tông khi ấy còn là Hoàng thái tử đã chạy về miền Hải Ấp quê bà, nương nhờ cha bà là Trần Lý. Huệ Tông nhìn thấy Trần thị có nhan sắc nên rất thích, biết ý nên cha bà tạo cơ hội để bà gần gũi với Thái tử hơn. Tháng 3 năm 1210, mùa xuân, Cao Tông hoàng đế được rước về kinh thành Thăng Long, không lâu sau thì bệnh nặng, muốn đón Hoàng thái tử về kinh. Vì Thái tử bị cướp đi đột ngột, Trần phi cũng theo đó bị bỏ lại ở Hải Ấp. Tháng 10 âm lịch năm 1210, mùa đông, Lý Cao Tông qua đời lúc 38 tuổi. Thái tử lên ngôi, tức Lý Huệ Tông, lúc ấy mới 16 tuổi. Năm 1211, tháng 2 âm lịch, Bà vào triều được phong làm Nguyên phi. Vua ban cho anh trai bà là Trần Tự Khánh làm Chương Thành hầu, cậu bà là Tô Trung Từ nắm đại binh triều đình. 

Năm 1211, tháng 6 âm lịch, Thái úy Tô Trung Từ bị giết hại tại Gia Lâm, kinh sư thế lực của họ Tô rối loạn. Huệ Tông hoàng đế nhân lúc ấy dùng cậu là Đàm Dĩ Mông làm Thái úy phụ chính, Hoàng thái hậu cũng vì thế trực tiếp xen vào việc chính sự. Tháng 7 âm lịch, mùa thu, nghe họ Đoàn gièm pha Trần Tự Khánh muốn phế lập, Lý Huệ Tông tức giận hạ chiếu cho các đạo binh đánh Trần Tự Khánh, và giáng Trần Nguyên phi xuống làm Ngự nữ, thuộc hàng tiếp cấp thứ 3.

Năm 1216, mùa xuân, Lý Huệ Tông lập Trần ngự nữ làm Thuận Trinh phu nhân. Hoàng thái hậu cho Trần Tự Khánh là kẻ phản trắc, thường chỉ phu nhân mà nói là bè đảng của giặc, bảo Huệ Tông đuổi bỏ đi. Sau đó, Thái hậu lại sai người nói với bà, bảo phải tự sát. Huệ Tông biết bèn ngăn lại. Hoàng Thái hậu bỏ thuốc độc vào món ăn uống của phu nhân. Mỗi bữa ăn Huệ Tông thường chia cho bà một nửa và không lúc nào cho rời bên cạnh. Tháng 5 âm lịch, trước sức ép muốn giết con dâu của Thái hậu, Lý Huệ Tông cùng với phu nhân lẻn đi đến chỗ quân của Tự Khánh ở bãi Cửu Liên. Từ đấy, Huệ Tông lại dựa vào Trần Tự Khánh. Tự Khánh bèn phế bỏ Lý Nguyên vương, do muốn tiến thân và bảo toàn quyền lực. Cũng vào tháng 6 âm lịch năm ấy, tại bãi Cửu Liên, phu nhân sinh ra trưởng công chúa cho Huệ Tông, tên là Oanh (鶯), hiệu là Thuận Thiên công chúa. Tháng chạp, mùa đông cùng năm đó, Lý Huệ Tông chính thức sắc phong phu nhân làm Hoàng hậu.

Năm 1218, tháng 9 âm lịch, Hoàng hậu sinh tiếp cho Huệ Tông công chúa thứ 2, hiệu là Chiêu Thánh công chúa. Năm 1223, tháng chạp, Thái úy Trần Tự Khánh qua đời ở nhà riêng tại Phù Liệt, được truy phong làm Kiến Quốc vương, anh thứ Trần Thừa tiếp nhận quyền Thái úy phụ chính. Em họ bà là Trần Thủ Độ được phong làm Điện tiền chỉ huy sứ, quản lý quân đội trong ngoài cấm thành. Năm 1224, mùa xuân, Lý Huệ Tông bệnh đến phát điên, không quản được chính sự. Thái úy Trần Thừa, Điện tiền Trần Thủ Độ cùng Hoàng hậu quản lý hết mọi việc trong Hoàng cung. Bấy giờ, uỷ nhiệm cho một mình chỉ huy sứ Trần Thủ Độ quản lĩnh các quân điện tiền hộ vệ cấm đình. Mùa đông, tháng 10 âm lịch, Chiêu Thánh công chúa được lập làm Hoàng thái nữ, rồi lên kế vị, sử gọi là Chiêu Hoàng. Huệ Tông truyền ngôi trở thành Thái thượng hoàng, rồi xuất gia ở chùa Chân Giáo trong đại nội hoàng cung.

Năm 1225, tháng 10 âm lịch, Chỉ huy sứ Trần Thủ Độ sắp đặt để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh, sử gọi Trần Thái Tông. Lý Chiêu Hoàng lại được phong thành Hoàng hậu, tức Chiêu Thánh hoàng hậu. Huệ Tông hoàng hậu Trần thị bị giáng thành Thiên Cực công chúa, do bà là em gái Thái thượng hoàng (Trần Thừa), và là cô ruột của Hoàng đế hiện tại (tức Trần Cảnh). Không lâu sau, bà lấy Trần Thủ Độ, khi ấy đang là Thái sư Thượng phụ. Không rõ danh vị Quốc mẫu này là có từ khi bà còn sống hay chỉ là hình thức truy tặng của nhà Trần. Năm 1237, xảy ra sự kiện phế Lý hậu. Sau do sự cứng rắn của Thái sư và sự can ngăn, khuyên giải của Quốc mẫu, Thái Tông hoàng đế trở về kinh sư, Trần Liễu đầu hàng, bị cải thành An Sinh vương

Trong cuộc chiến với quân Mông Cổ xâm lược vào cuối năm 1257, bà đã lập nên công lao rất lớn. Trong lúc Hoàng đế và quân nhà Trần đang đánh nhau với quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy, phải rút khỏi Bình Lệ Nguyên. Thì ở kinh thành Thăng Long, bà đã tổ chức thực hiện mưu kế "vườn không nhà trống" do nhà Trần định sẵn một cách thành công, bảo vệ các vương tôn, quý tộc nhà Trần. Rồi lại cho khám xét thuyền các nhà chứa giấu quân khí đều đưa dùng vào việc quân.

Tháng Giêng năm 1259, bà qua đời, không rõ bao nhiêu tuổi, thụy là Linh Từ Quốc mẫu. Tại tỉnh Thái Bình ngày nay còn nhiều địa điểm, địa danh lưu dấu tích công trạng này của bà. Dân địa phương quê bà thường gọi bà theo tên khi mới sinh là Bà chúa Ngừ.

Con đường

Tại Nam Định: nối đường Lộc Vượng với Trần Minh Tông - TP. Nam Định

Thiên Linh