DNQTĐ: Đại Hành hoàng đế Lê Hoàn

Lê Đại Hành - 黎大行 (10/08/941 – 03/1005), húy là Lê Hoàn (黎桓), là vị hoàng đế sáng lập nhà Tiền Lê nước Đại Cồ Việt.

Cuộc đời

Lê Hoàn sinh ngày 15 tháng 7, ngay ngày rằm vào năm Tân Sửu (941), có cha là Lê Mịch (黎覔), mẹ là Đặng thị (鄧氏). Lớn lên Lê Hoàn theo giúp Nam Việt vương Đinh Liễn, tính tình phóng khoáng, có chí lớn. Sứ quân Đinh Bộ Lĩnh khen là người trí dũng, chắc thế nào cũng làm được việc, bèn giao cho cai quản 1 nghìn quân sĩ. Năm 971, Lê Hoàn được phong làm Thập đạo tướng quân. Tháng 10/979, Lê Hoàn làm nhiếp chính đảm đương việc nước, xưng là Phó Vương. 

Năm 980, ông lên ngôi Hoàng đế, đổi niên hiệu là Thiên Phúc, giáng phong Đinh Toàn làm Vệ Vương. Lê Hoàn còn truy phong cha làm Trường Hưng Vương và mẹ họ Đặng làm Hoàng thái hậu. Tháng 8/980, vua Tống xuống chiếu đem quân xâm lược Đại Cồ Việt, sai Lư Đa Tốn mang thư sang. Tháng 10 cùng năm, vua Lê Hoàn sắp phát binh, sai nha hiệu là Giang Cự Vọng, Vương Thiệu Tộ đưa thư sang Tống giả làm thư Vệ Vương Đinh Toàn thỉnh cầu ông nối ngôi cha, ban cho mệnh lệnh chính thức; ý muốn hoãn binh nhà Tống. Mùa thu năm 980, quân Tống khởi hành; tháng 12, năm 980, quân Tống phá được hơn 1 vạn quân Đại Cồ Việt. 

Tháng 2/981, Hầu Nhân Bảo, Tôn Hoàng Hưng đến Lạng Sơn, Trần Khâm Tộ đến Tây Kết, Lưu Trừng đến sông Bạch Đằng. Vua Lê Hoàn đích thân làm tướng, sai quân sĩ đóng cọc ngăn sông Chi Lăng. Vua Lê Hoàn đã cho xây dựng một toà thành có tên là Bình Lỗ để chống quân Tống. Mùa hạ, năm 981, quân Tống giao chiến với quân Việt, quân Tống chém được hơn 1000 người, bắt được thuyền 200 chiếc, trú quân tại Ba Bộ. Chuyển vận sứ nhà Tống là Hầu Nhân Bảo cùng đạo tiền quân tiến sâu vào, bị thất bại luôn. Cánh quân Tôn Toàn Hưng do đường thủy và đường bộ tới làng Đa-La, không gặp Hầu Nhân Bảo, bèn trở về Ba Bộ. Nhà vua Lê Hoàn sai quân sĩ trá hàng để dụ Hầu Nhân Bảo, đem chém.

Năm 982, Lê Hoàn cử Ngô Tử Canh và Từ Mục đi sứ Chiêm Thành bị vua Chiêm là Bê Mi Thuế (Paramesvaravarman) bắt giữ. Lê Hoàn tức giận, sai đóng chiến thuyền, sửa binh khí, tự làm tướng đi đánh, chém Bê Mi Thuế tại trận. Chiêm Thành thua to. Năm 987, mùa xuân, vua Lê Hoàn lần đầu cày ruộng Tịch điền ở núi Đọi được một hũ nhỏ vàng; lại cày ở núi Bàn Hải được một hũ nhỏ bạc, nhân đó đặt tên là ruộng Kim Ngân

Năm 989, phong Lê Long Thâu làm Kình Thiên vương, Lê Long Ngân làm Đông Thành vương, Lê Long Việt làm Nam Phong vương. Năm 990, Lê Hoàn lại đem quân đánh vào châu Địa Lý (Chiêm Thành), bắt được nhiều quân dân và tịch thu nhiều của cải. Đến các năm 995 và 997, quân Chiêm kéo sang đánh phá biên giới Đại Cồ Việt, Lê Hoàn phải cho quân đánh đuổi.

Năm 991, phong Lê Long Đinh làm Ngự Man vương, Lê Long Cân làm Ngự Nam vương. Năm 992, phong Lê Long Đĩnh làm Khai Minh vương, Lê Long Tung làm Định Phiên vương, Lê Long Tương làm Phó vương, Lê Long Kinh làm Trung Quốc vương. Năm 994, phong Lê Long Mang làm Nam Quốc vương. Năm 995, phong Lê Long Đề làm Hành Quân vương

Năm 1003, vua Lê Hoàn đi Hoan Châu, vét kinh Đa Cái thông thẳng đến Tư Củng trường ở Ám Châu. Lê Đại Hành cũng là vị vua đầu tiên tổ chức đào sông. Công trình đào sông Nhà Lê do Lê Hoàn khởi dựng là con đường giao thông thuỷ nội địa đầu tiên của Việt Nam.

Tháng 3 năm 1005, Lê Hoàn qua đời ở điện Trường Xuân, gọi là Đại Hành hoàng đế, sau nhân đó dùng làm miếu hiệu mà không đổi, triều đình chôn ở sơn lăng châu Trường Yên. Các người con là Lê Long Đĩnh, Đông Thành Vương, Trung Quốc Vương, Khai Minh Vương tranh nhau 8 tháng, khiến nước không có chủ.

Con đường

Tại Sài Gòn: nối vòng xoay Đại Hành với Nguyễn Chí Thanh tại bệnh viện Chợ Rẫy - q. 11

Tại Long Xuyên - An Giang: nối chợ Bình Khánh 5 qua Lạc Long Quân đến hết đường - P. Bình Khánh

Tại Hà Nội: nối đường Thể Giao với đại lộ Đại Cồ Việt - Q. Hai Bà Trưng

Tại Đà Nẵng: nối đường Nguyễn Hữu Thọ với Trường Chinh - Q. Cẩm Lệ

Tại Hải Phòng: nối đường Trần Hưng Đạo với Nguyễn Tri Phương - Q. Hồng Bàng

Tại Khánh Hoà: nối đường Nguyễn Trãi với Nguyễn Thị Minh Khai - TP. Nha Trang

Thiên Linh