DNQTĐ: Lê Ngân và Lê Lễ

Lê Ngân - 黎銀, (? - 1437) là công thần khai quốc nhà Lê sơ trong lịch sử Việt Nam, người xã Đàm Di, thuộc Lam Sơn, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa, Việt Nam. Lê Ngân theo Lê Lợi lúc mới khởi binh, lập nhiều công lao, lúc bị vây ở Ai Lao, lúc hết lương ở Linh Sơn, lập chiến công ở trận Bồ Đằng, Khả Lưu, Nghệ An, Thuận Hóa, trận đánh Tây Việt, công khôi phục Đông Đô.

Cuộc đời

Tháng Giêng năm Mậu Tuất (1418), Bình Định vương Lê Lợi phát động khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Ngân tham gia khởi nghĩa từ đầu. Ngày 9, tháng Giêng, năm Mậu Tuất, nội quan nhà Minh là Mã Kỳ đem đại quân tới uy hiếp nghĩa quân Lam Sơn. Lê Lợi lui quân về Lạc Thủy, đặt quân mai phục chờ quân Minh. Ngày 13, quân của Mã Kỳ tới, Lê Lợi tung hết quân ra đánh, Lê Ngân cùng Lê Thạch, Đinh Bồ, Lê Lý làm tướng tiên phong đánh bại quân Minh, tiêu diệt 3000 quân địch, thu được quân tư, khí giới hàng ngàn, rồi Lê Lợi dời quân lên núi Chí Linh.

Tháng 12, năm Giáp Thìn (1424), sau khi Cầm Bành đã đầu hàng, Lê Lợi chuẩn bị tiến quân ra vây thành Nghệ An, thì được tin Vinh Xương bá Trần Trí, nội quan Sơn Thọ đem quân Minh đến. Lê Lợi sai Đinh Liệt đi đường tắt. Tháng 7, năm Ất Tỵ (1425), nghĩa quân đã chiếm đất đai gần hết Nghệ An, quân Minh lui vào thành cố thủ. Lê Lợi cho rằng từ lâu Tân Bình, Thuận Hóa đã từ lâu không thông tin tức với Nghệ An, Đông Đô liền sai Tư đồ Trần Nguyên Hãn và Thượng tướng Lê Nỗ báo cho bọn Lê Đa Bồ đem hơn 1000 quân và 1 thới voi ra đánh các thành Tân Bình, Thuận Hoá và chiêu dụ nhân dân. Cánh quân này đánh bại quân Minh ở sông Bố Chính, nhưng quân Minh còn đông bèn xin cấp thêm quân. Lê Lợi sai Lê Ngân, Lê Bôi, Lê Văn An đem 70 chiếc thuyền vượt biển đến đó, được tin thắng trận của Lê Nỗ, liền thừa thắng đánh vào các xứ Tân Bình, Thuận Hóa. Quân dân các nơi đều quy thuận, quân Minh lui vào thành cố thủ, Tân Bình, Thuận Hóa đều thuộc về nghĩa quân.

Năm Bình Ngọ (1426), Lê Lợi sai 3 cánh quân tiến ra Bắc, cánh quân do Lý Triện, Đỗ Bí chỉ huy tiến tới sát thành Đông Quan, đánh thắng một trận ở Ninh Kiều. Tướng giữ thành Đông Quan là Trần Trí lo sợ, bèn gửi thư cho An Bình bá Lý An, Đô đốc đồng tri Phương Chính đang giữ thành Nghệ An về cứu Đông Quan. Hai tướng này đem quân vượt biển về Đông Quan, Lê Lợi đuổi theo gấp. Sai Lê Ngân, Lê Văn An, Lê Bôi, Lê Điền, Lê Lĩnh, Lê Văn Linh, Lê Quốc Hưng ở lại đóng dinh vây thành Nghệ An. Tháng Giêng, năm Đinh Mùi (1427), Lê Ngân đánh chiếm thành Nghệ An, bắt viên chỉ huy Thái Phúc, rồi kéo quân ra Đông Quan.

Tháng 5/1429, Lê Lợi ban biển ngạch công thần cho 93 viên, Lê Ngân được phong tước Á thượng hầu, tước này chỉ ban cho mỗi Lê Ngân, hàng thứ 2. Năm 1428, năm Thuận Thiên thứ nhất, Lê Lợi lên ngôi vua, Lê Ngân được phong Suy trung Tán trị Hiệp mưu công thần, Nhập nội tư mã, tham dự triều chính. Năm Thuận Thiên thứ 2, đời vua Lê Thái Tổ, Lê Ngân cùng 6 vị trọng thần khác được lệnh mang kim sách lập Quốc vương và Hoàng thái tử. 

Ngày 22 tháng 8 năm 1433, vua Lê Thái Tổ băng. Hoàng tử Nguyên Long kế vị, mới 11 tuổi, tức vua Lê Thái Tông. Năm 1434, niên hiệu Thiệu Bình, Lê Ngân làm chức Tư khấu, Đô tổng quản hành quân ở Bắc đạo, cùng với Đại Tư đồ Lê Sát phụ chính. Tháng 2, năm 1434, Đại tư đồ Lê Sát cùng Tư khấu Lê Ngân, Tư mã Lê Liệt, Lê Bôi tuyển đinh tráng các đạo làm lính. Tháng 9, năm 1434, Người cùng làng ông là Phạm Mấn tranh chấp ruộng với gia nô nhà ông. Gia nô của Lê Ngân đi mách chủ, nói rằng thời khởi nghĩa Lam Sơn, Mấn từng có lần giúp quân Minh. Việc ấy đưa lên vua. Thái Tông sai bắt Phạm Mấn và kết án. Sách sử đánh giá rằng tính ông cứng, xẵng và hẹp hòi. Cùng năm 1434, ngôn quan Phan Thiên Tước dâng sớ hặc tội Tiền quân tổng quản Lê Thụ, nhà vua sai khám nhà Lê Thụ. Đô đốc Phạm Vấn, Tư mã Lê Ngân cho Thụ là bậc thân huân, cố giải cứu hộ. Vua cũng tha các tội khác cho Thụ, chỉ tịch thu số 15 lạng vàng, 100 lạng bạc mua bán vụng trộm, lại lệnh cho người thiếp của Thụ là Trình thị phải rút khỏi hộ. Tháng 9 năm Ất Mão (1435), vua Lê Thái Tông tập cưỡi voi ở hậu điện, cho voi chạy đuổi nhau. Gặp lúc có người dâng sơn dương sống, vua cho voi đấu với sơn dương. Con sơn dương thế cùng, buộc phải dương sừng ra húc. Voi sợ hãi lùi lại, bị rơi xuống giết chết. Phan Thiên Tước cùng Lê Sát, Lê Ngân can ngăn. Vua im lặng. 

Năm Đinh Tỵ (1437), nhà vua đã lớn tuổi, có thể quyết đoán mọi việc. Lê Sát vẫn tham quyền cố vị nên vua càng ghét Sát, nhưng ngoài mặt vẫn tỏ vẻ bao dung. Sát không nhận ra điếu đó. Tháng 6, năm Đinh Tỵ, nhà vua nhận tờ tâu về việc Lê Sát chuyên quyền, cho Hình quan xét xử, Lê Văn Linh, Lê Ngân gỡ tội cho Sát, nhà vua không nghe. Vua Lê Thánh Tông bãi chức của Lê Sát và hàng loạt đại thần cùng cùng với Lê Sát. Ban cho Lê Ngân lúc ấy giữ chức Nhập nội tư khấu Bắc đạo hành quân đô tổng quản làm Nhập nội đại đô đốc Quy Hóa trấn phiêu kỵ thượng tướng quân đặc tiến khai phủ nghi đồng tam ty thượng trụ quốc, Quốc huyện thượng hầu và ban cho chế văn. Tháng 7, 1437, Chiêu nghi Lê Nhật Lệ, con gái Đại đô đốc Lê Ngân, làm Huệ phi, phế Nguyên phi Ngọc Dao, con gái Lê Sát, làm thứ nhân. Nhà vua muốn chém rao Lê Sát, Lê Ngân và Bùi Cầm Hổ can rằng:"Tội Sát đáng chết, nhưng Sát từng là đại thần, nếu đem xác đi rao để làm nhục thì sợ rằng để tiếng chê cười cho đời sau". Nhà vua cho tự tử ở nhà, vợ con, điền sản đều bị tịch thu. Tháng 10, 1437, vua Lê Thái Tông bái yết Thái miếu vào buổi sáng, sau đó mang triều phục, áo cổn, mũ miện, ngự ở điện Hội Anh, Đại đô đốc Lê Ngân dẫn các quan mặc triều phục, làm lễ dâng biểu chúc mừng. Tháng 11, 1437, có người cáo giác Đại đô đốc Lê Ngân thờ Phật Quan Âm trong nhà để cầu mong cho con gái mình là Huệ phi được vua yêu. Vua ngự ra ở cửa Đông thành, sai Thái giám Đỗ Khuyển dẫn 50 võ sĩ lục soát nhà Lê Ngân, bắt được tượng Phật và các thứ vàng bạc, tơ lụa. Ngày hôm sau, Lê Ngân vào chầu, bỏ mũ ra để tạ tội. Vua sai bắt nô tì nhà Lê Ngân để tra hỏi, bắt ông tự chết ở nhà, tịch thu gia sản, giáng Huệ phi Nhật Lệ, con gái Lê Ngân làm Tư dung. Mụ đồng Nguyễn thị bị đày ra châu xa. Thầy phù thủy Trần Văn Phương bị đồ làm lính ở phường nuôi voi

Năm 1448, Lê Nho Tông là con Lê Ngân được nhiều đại thần thương, tâu với vua Lê Nhân Tông cho làm Đại đội trưởng quân Bảo Ứng. Năm 1453, Lê Nhân Tông đại xá, cấp cho con cháu ông và con cháu Lê Sát, Lê Khả, Lê Khiêm, Trịnh Khắc Phục 100 mẫu ruộng quan điền. Năm 1484, vua Lê Thánh Tông truy tặng ông chức Thái phó, Hoằng quốc công

Con đường

Tại Đà Nẵng: nối đường Nguyễn Hữu Thọ với Xuân Thuỷ - quận Cẩm Lệ

Tại Saigon: nối đường Nguyễn Tử Nha với Trường Chinh – quận Tân Bình

Lê Lễ - 黎禮, (1368 - 4/4/1449), là khai quốc công thần nhà Hậu Lê, nối đời làm gia thần cho vua Lê Thái Tổ, làm đến Nhập nội thị trung, tước Đình thượng hầu.

Cuộc đời

Lê Lễ nối đời làm gia thần cho gia đình Lê Lợi, rất được tin dùng, sớm tối hầu chầu, không lúc nào rời bên cạnh, dốc lòng trung trinh, có sức hơn người. Lê Lễ suốt đời làm gia thần cho Thái Tổ, rất được tin dùng, sớm tối hầu chầu, không lúc nào rời bên cạnh, dốc lòng trung trinh, có sức hơn người. Khi Thái Tổ khởi nghĩa, vợ cả vợ lẽ bị hoạn nạn mà vua phá vòng vây, thoát khỏi nguy hiểm, phần nhiều là công của Lễ. 

Tháng 2, định các mức khen thưởng cho những hỏa thủ và quân nhân của quân Thiết đột có công lao siêng năng khó nhọc ở Lũng Nhai gồm 121 người. Công hạng ba, được ban quốc tính là bọn Lê Lễ 94 người, làm Trung vũ đại phu Câu kiềm vệ tướng quân, tước Trí tự. Ngày 15, tháng 3, năm 1429, Lê Lợi sai ban biển ngạch công thần cho 93 viên, Lê Lễ được ban tước Đình thượng hầu.

Sử sách không chép Lê Lễ làm gì sau chiến tranh, sách Đại Việt sử ký toàn thư chỉ chép rằng: Tháng 4 năm 1449, khôi phục tước Tự Hiệu hầu và chức. Nhập nội thị trung cho Thái tử thiếu bảo Lê Lễ. Hôm ấy, Lễ chết.

Thiên Linh