Trò Chơi: Ô Ăn Quan

©Thiên Linh

Hàng trầu hàng cau

Là hàng con gái

Hàng bánh hàng trái

Là hàng bà già

Hàng hương hàng hoa

Là hàng cúng Phật.

Ô ăn quan, hay còn gọi tắt là ăn quan hoặc ô quan là một trò chơi dân gian của trẻ em Việt Nam. Đây là trò chơi có tính chất chiến thuật thường dành cho hai người chơi trở lên thường là từ 2 đến 3 người và có thể sử dụng các vật liệu đa dạng, dễ kiếm để chuẩn bị cho trò chơi.

1. Chuẩn bị

Để thực hiện trò chơi này, cần chuẩn bị vật liệu sau:

- 50 viên sỏi nhỏ, mỗi bạn lấy 25 viên - đại diện cho quân lính hay dân thường

- 02 viên sỏi lớn, mỗi bạn lấy 01 viên - đại diện cho nhà vua hay quan quân

Lựa chọn một khoảng trống như: sân nhà, lan can, vỉa hè,... để vẽ một hình chữ nhật lớn (50cm x 20cm). Sau đó, tại trung điểm (điểm giữa) của hai chiều rộng vẽ 01 đường thẳng đi song song với chiều dài của hình chữ nhật ta sẽ được hai hình chữ nhật với kích thước 50cm x 10cm. Tiếp theo, chia chiều dài của hình chữ nhật lớn thành 05 phần bằng nhau, kẻ 04 đường song song với chiều rộng, cách đều nhau, ta sẽ được 10 ô vuông như nhau với kích thước 10cm x 10cm. Kế đó, vẽ hai vòng cung hình bán nguyệt ở bên ngoài chiều rộng của hình chữ nhật lớn, với bán kính bằng 10 cm. Cuối cùng, để ở ô vuông, mỗi ô - 05 viên sỏi nhỏ - chính là năm người dân, và để ở ô hình bán nguyệt 01 viên sỏi lớn - chính là ông quan. Chúng ta sẽ có được bàn cờ Ô ăn quan, theo như hình minh hoạ bên dưới.

2. Cách chơi

Hai người hai bên, người thứ nhất đi quan với nắm sỏi trong ô vuông nhỏ tùy vào người chơi chọn ô, sỏi được rãi đều chung quanh từng viên một trong những ô vuông cả phần của ô quan lớn, khi đến hòn sỏi cuối cùng ta vẫn bắt lấy ô bên cạnh và cứ thế tiếp tục đi quan (bỏ những viên sỏi nhỏ vào từng ô liên tục). Cho đến lúc nào viên sỏi cuối cùng được dừng cách khoảng là một ô trống, như thế là ta chặp ô trống bắt lấy phần sỏi trong ô bên cạnh để nhặt ra ngoài. Vậy là những viên sỏi đó đã thuộc về người chơi, và người đối diện mới được bắt đầu.

Đến lượt đối phương đi quan cũng như người đầu tiên, cả hai thay phiên nhau đi quan cho đến khi nào nhặt được phần ô quan lớn và lấy được hết phần của đối phương. Như thế người đối diện đã thua hết quan. Hết quan tàn dân, thu quân kéo về. Hết ván, bày lại như cũ, ai thiếu phải vay của bên kia. Tính thắng thua theo nợ các viên sỏi. 

Quan ăn 10 viên sỏi. Cách chơi ô ăn quan được nói lên rất đơn giản nhưng người chơi ô ăn quan đã giỏi thì việc tính toán rất tài tình mà người đối diện phải thua cuộc vì không còn quan (sỏi) bên phần mình để tiếp tục cuộc chơi... 

Biến thể: Ô Ăn Quan 3 người chơi, 4 người chơi, thậm chí là nhiều người cùng chơi.

Chơi 03 người: có hình tam giác đều với 3 ô quan ở 3 đỉnh của tam giác, ở mỗi cạnh kẻ 5 ô vuông để làm ô dân. Người chơi ngồi phía ngoài cạnh tam giác có các ô dân thuộc quyền kiểm soát của mình, mỗi người đều có 25 viên sỏi cho 5 ô, và 3 ông vua

Chơi 04 người: có hình vuông với 4 ô quan ở 4 góc vuông, các ô dân hình vuông kẻ ở 4 cạnh, mỗi cạnh 5 ô. Người chơi ngồi ở phía cạnh hình vuông có những ô dân thuộc quyền kiểm soát của mình, mỗi người đều có 25 viên sỏi cho 5 ô, và 4 ông vua,...

3. Luật chơi

- Ô quan luôn nằm bên tay phải của người chơi. Để bắt đầu trò chơi, người chơi có thể chơi "Oẳn tù tì" hay tung đồng xu,... để bắt đầu. Sau đó, những lần chơi tiếp theo sẽ ưu tiên người thua đi trước.

- Người chơi được quyền ăn dân hoặc quan khi: (1) sau khi đã rải dân trước ô trống mà ô kế tiếp sau đó là ô có dân/quan, (2) được quyền ăn liên tiếp nếu sau mỗi ô trống là ô có dân.

- Người chơi sẽ hết lượt chơi khi: (1) đã ăn ô dân/quan của đối phương, (2) khi rải đến ô không có dân mà ô kế tiếp cũng là ô không có dân, (3) khi rải đến ô quan nhưng không có quan và ô kế tiếp cũng không có dân.

- Chỉ khi nào không còn viên sỏi trong 2 hình vòng cung (hay bán nguyệt), thì trò chơi mới kết thúc.

- Nếu trong trường hợp, lính của một trong hai người chơi bị ăn hết thì người chơi ấy phải lấy sỏi vừa mới ăn được, rải kín 5 ô của mình để tiếp tục chơi tiếp.

- Việc bắt đầu rải dân theo chiều nào được thực hiện tuỳ ý thích.

4. Hình ảnh    Nguồn ảnh: Internet