DNQTĐ: Lý Nam Đế

Lý Bí hoặc Lý Bôn (李賁, 17/10/503 - 13/04/548) là vị vua đầu tiên của nhà Tiền Lý của nước Vạn Xuân

Tên thật: Lý Bí

Miếu hiệu: Lý Nam Đế

Hoàng hậu: Hứa Trinh Hoà

Nhà nước: Vạn Xuân

Triều đại: Tiền Lý

Kinh đô: Long Biên, ven sông Tô Lịch

Cuộc đời

Lý Bí sinh ngày 12 tháng 9 năm Quý Mùi (17/10/503). Từ nhỏ, Lý Bí đã tỏ ra là một cậu bé thông minh, sớm hiểu biết. Khi Lý Bí 5 tuổi thì cha mất; 7 tuổi thì mẹ qua đời. Ông đến ở với chú ruột. Một hôm, có một vị Pháp tổ thiền sư đi ngang qua, trông thấy Lý Bí khôi ngô, tuấn tú liền xin Lý Bí đem về chùa nuôi dạy. Sau hơn 10 năm rèn sách chuyên cần, Lý Bí trở thành người học rộng, hiểu sâu. Nhờ có tài văn võ kiêm toàn, Lý Bí được tôn lên làm thủ lĩnh địa phương.

Lý Bí là người có tài từng được thứ sử đương thời mời ra làm quan, nhưng thứ sử Tiêu Tư hà hiếp dân chúng. Cuối cùng, dựng cờ khởi nghĩa chống lại nhà Lương. Được nhiều người hưởng ứng, lực lượng của Lý Bí lớn mạnh. Tù trưởng Chu Diên Triệu Túc cùng con Triệu Quang Phục, Tinh Thiều, một người giỏi từ chương, từng đến kinh đô nhà Lương xin được chọn làm quan, nhưng chỉ cho chức "gác cổng", võ tướng là Phạm Tu, Trịnh Đô,Tam Cô, Lý Công Tuấn,... cùng theo đánh trận. Lý Bí liên kết với các châu lân cận cùng chống lại Tiêu Tư. Cuối năm 541, Lý Bí chính thức khởi binh chống nhà Lương, khí thế rất mạnh. Quân của Lý Bí đánh chiếm lấy thành Long Biên. Tuy Tiêu Tư đã bỏ chạy nhưng Lý Bí mới kiểm soát được vùng Bắc Bộ Việt Nam hiện nay, các châu phía nam vẫn trong tay nhà Lương.

Tháng 4 năm 542, Lương Vũ Đế sai Thứ sử Việt châu là Trần Hầu, thứ sử La châu là Ninh Cự, thứ sử An châu là Úy Trí, thứ sử Ái châu là Nguyễn Hán cũng hợp binh đánh Lý Bí. Nhưng Lý Bí đã chủ động ra quân đánh trước, phá tan lực lượng quân Lương ở phía nam, làm chủ toàn bộ Giao Châu. Cuối năm 542, Lương Vũ Đế lại sai thứ sử Giao Châu là Tôn Quýnh, thứ sử Tân Châu là Lư Tử Hùng sang đàn áp. Được tin quân Lương lại tiến sang, Lý Bí chủ động mang quân ra bán đảo Hợp Phố đón đánh. Tôn Quýnh và Lư Tử Hùng đi đến Hợp Phố, bị quân Lý Bí đánh bại, 10 phần chết đến 6-7 phần, quân tan rã. Chiến thắng này giúp Lý Bí kiểm soát toàn bộ Giao Châu, tức là miền Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam cộng thêm quận Hợp Phố

Trong khi Lý Bí bận đối phó với nhà Lương ở phía Bắc thì tại phía nam, vua Lâm Ấp có ý nhòm ngó Giao Châu. Tháng 5 năm 543, vua Lâm Ấp Rudravarman I mang quân xâm chiếm quận Nhật Nam và tiến đến quận Cửu Đức. Lý Nam Đế sai Phạm Tu cầm quân vào nam đánh Lâm Ấp. Phạm Tu tiến quân vào Nam đánh tan quân Lâm Ấp ở Cửu Đức khiến vua Lâm Ấp phải bỏ chạy.

Năm 544, tháng giêng, ông tự xưng là Lý Nam Đế, lên ngôi, đặt niên hiệu là Thiên Đức, lập trăm quan, đặt tên nước là Vạn Xuân thể hiện mong muốn rằng xã tắc truyền đến muôn đời. Đóng đô ở vùng cửa sông Tô Lịch (Hà Nội). Dựng điện Vạn Thọ làm nơi triều hội. Thành lập triều đình với hai ban văn, võ. Lấy Triệu Túc làm thái phó, Tinh Thiều đứng đầu ban văn, Phạm Tu đứng đầu ban võ.

Năm 545, tháng 5, nhà Lương cho Dương Phiêu làm thứ sử Giao Châu, Trần Bá Tiên làm tư mã, đem quân xâm lấn. Trần Bá Tiên đánh bại quân của Lý Nam Đế tại Chu Diên và cửa sông Tô Lịch, các danh tướng đều tử trận, Lý Bí chạy đến Gia Ninh. 

Tháng giêng năm 546, Trần Bá Tiên đánh lấy được thành Gia Ninh. Lý Nam Đế chạy vào đất người Lạo ở Tân Xương. Quân Lương đóng ở cửa sông Gia Ninh. Sau một thời gian tập hợp và củng cố lực lượng, tháng 8, ông đem 2 vạn quân từ trong đất Lạo ra đóng ở hồ Điển Triệt. Dù có lực lượng thuỷ quân hùng hậu nhưng cuối cùng vẫn bị quân Lương đánh úp, thua tan tát. Lý Nam Đế phải lui giữ ở trong động Khuất Lão, ông ủy cho con thái phó Triệu Túc là tả tướng là Triệu Quang Phục giữ việc nước, điều quân đi đánh Bá Tiên.

13/04/548, Lý Nam Đế ở động Khuất Lão (xã Văn Lương, huyện Tam Nông tỉnh Phú Thọ) lâu ngày bị nhiễm lam chướng, ốm qua đời. Ông ở ngôi được 5 năm (543-548), thọ 46 tuổi.

Con đường

Tại Hà Nội: nối đường Trần Phú với Phan Đình Phùng - Q. Hoàn Kiếm

Tại Đà Nẵng: nối Trần Hưng Đạo với Ngô Quyền - Q. Sơn Trà

Tại TP.HCM:

- Quận 11: nối đường 3/2 với Nguyễn Chí Thanh

- Hóc Môn: nối đường Thới Tây Tân Hiệp với Quang Trung

Tại Long Xuyên - An Giang: từ đường Hàm Nghi qua phía Tây đến hết cuối đường - P. Bình Khánh

Thiên Linh